Łódź
Łódź to ewenement na skalę światową. Wiodący wkład w rozwój regionu miały cztery kultury: polska, żydowska, niemiecka i rosyjska. To dzięki tej różnorodności prosta osada rolnicza przekształciła się w prężnie funkcjonujący ośrodek przemysłowy. Ze względu na ten bagaż historyczny dzisiejsza Łódź jest miastem ze szczególną misją dziejową. Łódź końca XIX wieku i początków wieku XX była miastem praktycznie wolnym od ksenofobii, została zapamiętana jako miasto tolerancji, miasto różnych kultur, różnych narodów, które obok siebie żyły. Kultury – żydowska, niemiecka, rosyjska i polska zawsze były tu obecne, nawet wtedy, gdy zabrakło tworzących je narodowości. Na miano tygla kultur Łódź pracowała wiele lat, począwszy od uruchomienia pierwszych warsztatów w latach 20. XIX wieku. Wielokulturowa i wielonarodowa Łódź istniała i kwitła do wybuchu II wojny światowej, jej ślady są widoczne w mieście do dziś. Dla nas na nowo piękno tego, niegdyś przemysłowego miasta, odkrywa Justyna Tomaszewska z Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi.
Naszą wędrówkę rozpoczynamy od Starego Miasta, które pokrywa się swym położeniem z centrum średniowiecznej osady miejskiej. Zostało ono ulokowane przy rzece Łódce za sprawą króla Władysława Jagiełły w 1423 roku. Po powstaniu Nowego Miasta i przeniesienia się centrum życia miejskiego na obecny Plac Wolności, Stare Miasto stało się dzielnicą zamieszkaną głównie przez ubogą ludność żydowską. Doskonale tę wielokulturowość oddaje książka Władysława Reymonta, na podstawie której Andrzej Wajda nakręcił film „Ziemia Obiecana”:
Łódź – Stare Miasto
Tuż obok Starego Miasta znajduje się 17-sto hektarowy Park Staromiejski, potocznie zwany przez łodzian „parkiem śledzia”. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od zlokalizowanego w tym miejscu przed II wojną światową targu rybnego. Na targu królował solony śledź, jeden z najtańszych wtedy artykułów spożywczych:
Łódź – Park Staromiejski
Kolejnym punktem naszej wycieczki jest pałac Izraela Poznańskiego. Budynek ten jest największą rezydencją fabrykancką w Polsce. W pałacu mieści się obecnie Muzeum Miasta Łodzi, w którym można zapoznać się z historią i kulturą XIX-wiecznej metropolii przemysłowej. Stała wystawa „Panteon Wielkich Łodzian” przybliża sylwetki znamienitych artystów związanych z miastem: Władysława Reymonta, Juliana Tuwima, Jerzego Kosińskiego, Karla Dedeciusa i Aleksandra Tansmana. W jedynej na świecie muzycznej galerii Artura Rubinsteina zgromadzono pamiątki po wybitnym pianiście:
Łódź – pałac Izraela Poznańskiego cz.1
Łódź – pałac Izraela Poznańskiego cz.2
Manufaktura – centrum kultury, rozrywki i handlu. Unikalny na skalę polską jak i europejską projekt rewitalizacji, łączący w sobie nowoczesne formy i architekturę z odnowionymi XIX-wiecznymi budynkami dawnej fabryki Izraela Poznańskiego. Na 20 ha znajduje się m.in. Rynek z kolorowymi fontannami – miejsce, gdzie odbywają się festyny, koncerty i imprezy plenerowe, Muzeum Fabryki, Muzeum Sztuki (ms2), restauracje, ponad 300 sklepów, dyskoteki, kręgielnia, ściana wspinaczkowa i multikino:
Łódź – Manufaktura
Pałac Maurycego Poznańskiego to obecnie Muzeum Sztuki (ms1). Został wzniesiony około 1896 r. w stylu eklektycznym, był wzorowany na pałacach Wenecji, miał charakter rezydencjalno – mieszkalny. Od 1947 r. gmach jest wykorzystywany przez Muzeum Sztuki, które dla potrzeb wystawienniczych usunęło z większości salonów sztukateryjne dekoracje i boazerie. Przetrwały one jedynie w dzisiejszej sali odczytowej oraz w imponującej klatce schodowej, ze ścianami wykładanymi trawertynem i marmurem, finezyjną balustradą oraz z ogromnym witrażem:
Łódź – Pałac Maurycego Poznańskiego – Muzeum Sztuki (ms1)
Ta willa, przy ulicy Wólczańskiej, jest podobno najpiękniejszą willą secesyjną w Polsce. Wybudowana w 1903 roku posiada malowniczą fasadę pokrytą bogatą dekoracją nawiązującą do motywów roślinno – animalistycznych. Wnętrza zostały ozdobione równie bogatymi dekoracjami stiukowymi, wśród których dominują motywy liści kasztanowca, kwiatów róży, jabłoni, irysów i maków. Dopełnieniem są imponujące witraże oraz wejście osłonięte portykiem w kształcie drzew jabłoni. Budynek miał charakter typowo mieszkalny z pomieszczeniami reprezentacyjnymi usytuowanymi na parterze. Obecnie willę zajmuje Miejska Galeria Sztuki:
Łódź – willa secesyjna przy ul. Wólczańskiej
Biała Fabryka Ludwika Geyera, w którym mieści się obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa przy ulicy Piotrkowskiej, to kompleks klasycystycznych budynków zbudowany w latach 1835-1839. Znajdowała się tam pierwsza w Łodzi mechaniczna przędzalnia. Obecnie można oglądać narzędzia, maszyny włókiennicze, tkaniny historyczne i współczesne oraz ubiory. Muzeum jest organizatorem Międzynarodowego Triennale Tkaniny Artystycznej. Tuż obok znajduje się Skansen Łódzkiej Architektury Drewnianej prezentujący przykłady zabudowy miasta na początku XIX w.:
Łódź – Biała Fabryka Ludwika Geyera – Centralne Muzeum Włókiennictwa
Dzięki muzeum interaktywnemu, które znajduje się na dziedzincu Fabryki Geyera, Muzeum otrzymało tytuł „Miejsca Przyjaznego Dzieciom” w 5.edycji akcji „Łódź Przyjazna Dzieciom”. Zwiedzimy je z kierownikiem Działu Edukacji Centralnego Muzeum Włókiennictwa, Agatą Szymczak:
Łódź – Centralne Muzeum Włókiennictwa
W naszej kolejnej wycieczce „Odkrywamy łódzkie” wracamy do Łodzi, która przed przemianami polityczno-gospodarczymi w 1989 r. była centrum przemysłu włókienniczego i filmowego. W 2015 r. niektóre obszary miasta zostały uznane za „Pomnik historii” pod wspólną nazwą „Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego”. Dziś to tętniące pozytywną energią miasto zaprojektowane na innowacyjne projekty, gdzie przeszłość styka się z teraźniejszością. Odkrywamy je z ludźmi kochającymi to miasto potrafiącymi opowiadać o nim godzinami.
Bazylika Archikatedralna pw. św. Stanisława Kostki to wyniosła świątynia stojąca w obrębie dawnego Rynku Fabrycznego, obecnie placu Jana Pawła II. Jest to najważniejszy ośrodek życia religijnego łódzkich katolików. Zbudowany w stylu katedralnego gotyku kościół jest największą budowlą sakralną miasta, a strzelista, sięgająca 100 m, wieża stanowi najwyższą dominantę ulicy. Opowie nam o tym Justyna Tomaszewska z Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi:
Łódź – Bazylika Archikatedralna pw. św. Stanisława Kostki
Księży Młyn jest największym na terenie Łodzi zabytkowym kompleksem urbanistycznym składającym się z obiektów przemysłowych i rezydencjonalnych. Zespół powstał na miejscu dawnej osady młyńskiej, należącej do proboszcza łódzkiego. Na mocy postanowienia władz z 21 listopada 1823 młyny Wójtowski, Księży i Lamus przeszły pod zarząd gminy miejskiej z zamysłem wykorzystania ich na cele przemysłowe. Już na początku swojej działalności Scheibler pozostawił w tyle wszystkich swoich konkurentów. W nowo wybudowanym budynku tkalni umieszczono zmodernizowaną maszynę parową i najnowocześniejszego typu przędzarki. Tak powstaje znane nam dziś osiedle Księży Młyn, które staje się częścią przemysłowego imperium Scheiblera, mającego olbrzymi wpływ na dynamiczny rozwój Łodzi w końcu XIX wieku:
Łódź – Księży Młyn
Beczki Grohmana to monumentalna brama wzniesiona w latach 1894-1896, prowadząca do dawnej tkalni Ludwika Grohmana. Swoim wyglądem nawiązuje do surowej średniowiecznej architektury obronnej, równocześnie zdobi ją kilka delikatnych secesyjnych latarni. U podstawy bramy znajdują się dwie szerokie kolumny, zwane „Beczkami Grohmana”. Przypominają one szpule nici wykorzystywane w fabryce. Plotki na temat bogactwa rodziny Grohmanów doprowadziły do powstania legendy na temat olbrzymiego skarbu ukrytego w beczkach. W rzeczywistości brama miała symbolizować siłę fabryki, a równocześnie wywołać wrażenie na przekraczających ją robotnikach:
Łódź – Beczki Grohmana
Łódź filmowa, Hollyłódź, stolica polskiego filmu. Takie wyrażenia często można spotkać w odniesieniu do dziedzictwa filmowego Łodzi. Historia polskiej kinematografii bardzo mocno związana jest z tym miastem. Pierwszy pokaz filmowy odbył się w parku Helenów już 1 sierpnia 1896 r. W 1899 r. bracia Krzemińscy założyli tutaj pierwsze stałe kino na ziemiach polskich, a w 1908 r. wybudowano pierwszy gmach od początku przeznaczony na kino – Odeon, późniejsza Gdynia. Gdyby nie wybuch wojny w 1914 r. prawdopodobnie powstałoby tutaj największe w całym imperium rosyjskim studio filmowe. W 1945 r. do Łodzi przeniesiona została Wytwórnia Filmowa Wojska Polskiego, przekształcona następnie w Wytwórnię Filmów Fabularnych – w okresie PRL była to największa wytwórnia w Polsce, w której powstawało kilkadziesiąt obrazów rocznie. Tu od 1948 r. działa Wyższa Szkoła Filmowa i Teatralna, kształcąca twórców m.in. w zakresie reżyserii i operatorstwa – studiowali tu Andrzej Wajda, Roman Polański i Krzysztof Kieślowski. Tu wreszcie od 1986 r. istnieje Muzeum Kinematografii, jedyne tego typu muzeum w kraju:
Łódź – Muzeum Kinematografii
Elektrownia EC1 – to pierwsza miejska elektrownia w Łodzi uruchomiona w 1907 r. Najstarsza maszynownia z lat 1906-1907 posiada strop żelbetowy, był to pierwszy budynek na ziemiach polskich z taką konstrukcją. Obecnie trwają prace związane z projektem Nowe Centrum Łodzi, w ramach którego teren dawnej elektrowni zostanie przekształcony na strefę związaną z kulturą. Już działa w tym miejscu studio filmowe Se-ma-for, przy którym zorganizowane zostało Muzeum Bajki. To również siedziba przyszłego Narodowego Centrum Kultury Filmowej. Po obiekcie oprowadza nas Magdalena Prasoł:
Łódź – Elektrownia EC1
Łódź to miasto murali. Na starych kamienicach zobaczyć można prawdziwe dzieła sztuki – współczesne, ale również te sprzed dziesiątków lat. Stworzono nawet szlak turystyczny poświęcony łódzkim muralom, który ma za zadanie przybliżyć ich historię, twórców i miejsce w dziejach grafiki użytkowej. Na trasie znajduje się 16 najciekawszych malowideł z czasów PRL, będących niejednokrotnie istnymi perełkami ówczesnego designu:
Łódź – miasto murali
Sercem Łodzi jest ulica Piotrkowska, najdłuższy deptak w Polsce, na którym odbywają się festyny, jarmarki, happeningi artystyczne i to tutaj – w restauracjach, pubach i klubach toczy się nocne życie Łodzi. Po deptaku można przemieszczać się rikszą lub trambusem, który jest repliką zabytkowego tramwaju i zobaczyć pomniki, np. Trzech Fabrykantów, Ławeczkę J. Tuwima czy Pomnik Łodzian Przełomu Tysiącleci – 12 859 kostek z wygrawerowanymi nazwiskami. Zwiedzając „Pietrynę” można przyjrzeć się fasadom pięknych kamienic:
Łódź – ulica Piotrkowska
Łódzkie centrum miasta zmienia swoje oblicze. Ulica 6-Sierpnia zmieniła się w Woonerf czyli podwórzec będący jednocześnie ulicą, deptakiem, parkingiem i miejscem spotkań mieszkańców. Projekt został zrealizowany w ramach budżetu obywatelskiego kosztem 1,4 mln zł.:
Łódź – ulica 6-Sierpnia
Plac Wolności to dawniej Nowy Rynek. Założony w I poł. XIX w. na planie, unikatowego w skali Europy, ośmioboku. Odchodzące ulice wyznaczają kierunki świata. Najważniejszym obiektem był i pozostał ratusz, najcenniejszy w Łodzi zabytek w stylu klasycyzmu. Rynek Nowego Miasta to początek Traktu Piotrkowskiego z okresu Łodzi przemysłowej XIX w. W jego centralnym punkcie znajduje się pomnik Tadeusza Kościuszki:
Łódź – Plac Wolności
Dosłownie kilka metrów od Placu Wolności znajduje się „rosnący pomnik”, a tuż za nim podwórko przy Piotrkowskiej 3 zwane „Pasażem Róży”. W 1853 r. Antoni Engel założył w tej kamienicy Hotel Polski, który był najlepiej prosperującym ze wszystkich 9 w Łodzi. Mógł on przyjąć 60 gości. Działał do lat 30. Jednak po II wojnie światowej w kamienicy powstały mieszkania. Tak często ją przebudowywano, że straciła pierwotny wygląd. Od niedawna podwórko znów przyciąga gości i turystów z całego świata:
Łódź – Pasaż Róży
Naszą wycieczkę kończymy w Centrum Dialogu im. Marka Edelmana jest otwartą, świecką instytucją kultury, działającą ponad podziałami politycznymi. Jej podstawowym celem jest prowadzenie działalności edukacyjno – badawczo – kulturalnej, dotyczącej przede wszystkim popularyzowania dorobku różnych kultur oraz promowania wielokulturowego i wieloetnicznego dziedzictwa Łodzi, ze szczególnym uwzględnieniem kultury żydowskiej. Właśnie w tej placówce pracuje nasza przewodniczka po Łodzi, Justyna Tomaszewska:
Łódź – Centrum Dialogu im. Marka Edelmana
